TİKE Projesi: Türkiye’de gece gökyüzü parlaklığının ölçülmesi

  • Yazdır

Bilgi Notu

Gök parlaklığı ölçümleri için kullanacağımız Gök Niteliği Ölçeri (Sky Quality Meter –SQM)  SQM-LU ölçerinin özellikleri şöyledir:

  • Gece gökyüzünün parlaklığını açısaniye kare başına kadir (kadir/açısaniye2) cinsinden sayısal olarak ölçen ve ölçüleri USB bağlantısı ile bir PC ye aktaran bir alettir. Kendi oluşturduğu bir text dosyasına şunları yazar: gözlem tarihi ve saati, gök parlaklığı, çıplak gözle görülebilecek en sönük yıldız kadiri (NELM, kuramsal), SQM-LU’nun seri numarası ve dış sıcaklık (Co ).

  • Kırmızı ötesi engelleyici süzgeç, ölçümü görsel (yaklaşık Johnson V) bant aralığı ile sınırlar.

  • SQM okumaları sıcaklıktan etkileniyor, ancak SQM deki sıcaklık algılayıcı (sensörü) yardımıyla bu etki düzeltiliyor.

  • Tam Genişlik Yarı Maksimum (FWHM) açısal duyarlılığı ~ 20° dir. Eksene göre ~19° açı altında gelen nokta kaynağın duyarlılığı eksen doğrultusuna göre 10 kat daha azdır. Eksenden ~ 20° ve ~ 40° uzakta olan bir nokta kaynak, sırasıyla, 3.0 ve 5.0 kadir daha sönük kaydedilecektir.

  • SQM su geçirmez değil.

Diğer özellikler:

 

USB bağlantısı

5 m uzunluğunda USB A- USB B bağlantı kablosu

USB FTDI VCP sürücüsü

Fiziksel boyutlar

9.1x6.6x2.8 cm3

Ölçü duyarlılığı

SQM-LU, NIST ışıkmetre ile kalibre edilmiştir. Mutlak duyarlılık ± %10 (±0.10 kadir/açısaniye²); farklı SQM’ler arasındaki sıfır noktası farkı (±0.10 kadir/açısaniye²) kadardır.

Güç gereksinimi

18mA ( 5V USB bağlantısından)

Çalışma sıcaklığı

- 40°C ile + 85°C arasında

Sıcaklık duyarlılığı

25°C de en çok ± 2°C

Sıcaklık güncelleme hızı

4.3 saniye, 60 Hz de 256 örneğin ortalaması

 

Ölçüm yerleri ve zamanları:

  • Şehir ve diğer yerleşim yerlerinde ölçümler başucu doğrultularında yapılacaktır. Ölçü aletine doğrudan ya da yakındaki engellerden gelecek yansımalardan kaçınmalıdır. Aynı noktada farklı açılarda ölçüm yapmak yerine şehrin bir kaç kim aralıklı farklı yerlerinde başucu doğrultusunda ölçüm yamak şehrin ortalaması için daha doğru olacaktır. 

  • SQM, atmosfer geçirgenliğinin mükemmel olduğunu varsayıyor. Şehir ışıklarının açık atmosferden, bulut ya da sisten geri yansıması farklı sonuç vereceğinden açık ve temiz gecede ölçüm yapmalıdır. 

  • Eğer yerleşim yerinde engelsiz ufuk-başucu-ufuk hattı varsa (örneğin bir yüksek binanın üstünde) 30o - 60o- 90o - 60o - 30o yüksekliklerde ölçüm alınması yararlı olacaktır.

  • Karanlık bölgelerde, örneğin Bakırlıtepe’de, olası gözlemevi yerlerinde, açık alanlarda, milli parklarda, kuzey-güney ve doğu-batı yönlerinde 30o - 60o- 90o - 60o - 30o yüksekliklerde ölçüm yapılmalıdır. 

  • Ölçümler,

  1. aynı yerde birkaç gece tekrarlanmalıdır,

  2. aynı gece bir kaç km aralıklı bir kaç yerde yapılmalıdır,

  3. yaz ve kış aylarında olmak üzere her ölçüm yerinde mümkünse yılda en az iki kere tekrarlanmalıdır,

  4. mümkün ise gece yarısından önce yapılmalıdır çünü bir çok apartman ve iş yerinde gece yarısından sonra ışıkları söndürme uygulaması olabilir.

 

Ölçümlerin yapılması:

  • SQM-LU ile ölçümler dış mekanda yapılacağı için bir dizüstü bilgisayarı gereklidir.(Ölçüleri doğrudan kendi hafızasına kaydeden SQM LU-DL cihazları elimizde yoktur). Windows kullanıcıları için, gözlemi kaydeden “SQM okuyucu” (SQM-Reader) yazılımı www.knightware.biz/sqm adresinden (ücretsiz) yüklenebilir. Ancak SQM –LU size verilirken program da verilecektir.

  • SQM-LU’yu dizüstüne verilen USB kablosu ile bağlayınız ve okuma yapıp yapmadığını denetleyiniz.( SQM doğrudan çok yüksek ışık almadıkça bunu normal aydınlıkta yapabilirsiniz). SQM-LU aleti için, sol üstte USB bağlantısını seçiniz (Aşağıda verilen çıktıya bakınız). Ölçümlerin dosyaya kaydedilmesi için “ Read reading to” seçeneğini etkinleştirin. (Dosya adını isterseniz değiştirebilirsiniz). Her okuma için “Read now” tuşu tıklanmalıdır. İsterseniz okuma aralığını da “Read every” tuşu ile ayarlayabilirsiniz, o zaman cihaz belirlediğiniz aralıkla ölçüm alacaktır.

  • Ölçüm yapacağınız yeri belirleyin. Bu dış aydınlatma lambalarının ışığı SQM üzerine düşmeyecek, kolay ulaşabileceğiniz, görüş açısı büyük bir yer olmalıdır: park ya da oyun alanı, yüksek bina terası, vb.

  • Astronomi tanı bittikten sonra, açık ve aysız gecede ölçüm yapacağınız yere gidiniz.

  • SQM-LU’yu dış ortamda bir süre tutarak çevre sıcaklığına gelmesini sağlayınız (bunun aslında okumalar için ne kadar önemli olduğunu denemeler gösterecektir fakat kullanım kitabına göre çok önemli olmayacaktır. Dış ortam sıcaklığını bağımsız ölçecek bir termometre edinmeniz yararlı olabilir)

  • SQM yi başucu (zenit) doğrultusuna tutunuz ve en az 4-5 okuma alınız. İlk 1-2 okumayı atınız ya da hiç kaydetmeyiniz. (SQM’ye enerji verilince ışık alıcısı öncekine göre biraz ısınmış olacak ve - sıcaklık düzeltmesi tam yapılamadan- okuma biraz yüksek olacaktır)

  • SQM-LU’nun ölçüm değerlerini, orijinal dosyanın üst kısmına gözlemci adı, gözlem yeri, gözlem yerinin enlem, boylam ve (denizden) yüksekliği, çevre durumu (park, okul bahçesi, üniversite bahçesi, şehir merkezi vb), meteoroloji koşullarını da girerek Bu e-Posta adresi istenmeyen posta engelleyicileri tarafından korunuyor. Görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir. e-posta adresine gönderiniz. Enlem (lat) ve boylam (lng) değerleri için etkileşimli Türkiye ışık kirliliği haritasını kullanabilirsiniz (SQM ölçümleri bildirim formatı örneği) 

  • Zorunlu olmasa da, gözlem anında başucu doğrultusunda görülen gökyüzü hakkında bilgi verilmesi ve bakılan doğrultudaki takım yıldızının adının yazılması iyi olur.

  • Ölçü aleti daha sonra İKÜ’ye teslim edilecektir. 

 

Önemli uyarılar: 

  1. Ölçümlerin gece yapılmasında çevresel sorun olup olmadığı, gerekirse ilgililere bilgi verilmesi düşünülmelidir.

  2. Ölçüm yapılan yerleşim yerinde yerel yönetim ile görüşerek, ışıkların kısa süre ile ( 15-20 dakika) tamamen söndürülmesi sağlanabilirse ve tam karanlıkta ölçüm yapılırsa çok önemli veri elde edilmiş olacaktır. Bu “küçük” yerleşim yerlerinde mümkün olabilir.

  3. Gözlemler gece yapılacağı için yerel yönetimlerden ya da güvenlik elemanlarından izin almak gerekebilir. Bu nedenle size İstanbul Kültür Üniversitesi Rektörünün imzaladığı bir yazı verilecektir. Bunu bastırın ve yanınızda taşıyın.

 

SQM aletinin okuma sayfası:

 

 

Kolay gelsin!

Zeki Aslan